Wyobraź sobie, że zakładasz specjalne okulary, które sprawiają, że widzisz wszystko do góry nogami. Jak myślisz, jak byś się czuł/a? Chyba trochę niepewnie, prawda? Początkowo trudno byłoby wykonywać najprostsze czynności. Chodzenie byłoby naprawdę dużym wyzwaniem, nie mówiąc już o jeździe na rowerze. Jednak, co zaskakujące, już po ok. 6 dniach chodzenia w takich okularach obraz wróciłby do normy i wszystko byłoby na swoim miejscu.
Pierwsze tego typu doświadczenia przeprowadzane były już w latach 30-tych ubiegłego wieku. Po zdjęciu okularów badane osoby widziały przez chwilę świat do góry nogami, ale po kilku minutach obraz ulegał odwróceniu. Tego typu eksperymenty potwierdzają, że widzimy nie tylko oczami, ale także, a może przede wszystkim, mózgiem. Oczy dostarczają nam tylko pewnych informacji, w oparciu o które mózg „tka” różne obrazy. Mózg nieustannie interpretuje informacje, które do niego docierają, w oparciu o wiedzę i wcześniejsze doświadczenia. Dlatego wielu zjawisk nie dostrzegamy a czasem widzimy coś czego nie ma;) Nie wierzysz? Oto inny dowód.
Spójrz na figurę poniżej. Jaki jest kolor górnej części? A jaki dolnej? Wydaje się, że górna część jest znacznie ciemniejsza, prawda?

A teraz zasłoń palcem miejsce połączenia tych dwóch elementów. Okazuje się, ze odcień szarości w obu przypadkach jest identyczny. Ta iluzja nazywana jest Cornsweet illusion od nazwiska Toma Cornsweet’a, który po raz pierwszy szczegółowo ją opisał. Jak wytłumaczyć to zjawisko? Zauważ, że kształt i ułożenie tych dwóch elementów oraz cienie na brzegach sugerują, że na górny element pada światło, natomiast dolny jest w cieniu. Nasz mózg z doświadczenia wie, że przedmioty znajdujące się w słońcu wyglądają na jaśniejsze niż w rzeczywistości, dlatego automatycznie je przyciemnia. Natomiast obiekty znajdujące się w cieniu wyglądają na ciemniejsze, dlatego mózg je rozjaśnia.

Kiedy zobaczyłam po raz pierwszy tę iluzję byłam naprawdę oburzona tym, że mój mózg tak mnie oszukuje;) Trzeba jednak przyznać, że w przeważającej większości sytuacji ta strategia bardzo się opłaca i umożliwia nam prawidłową percepcję rzeczywistości.


Autor: Anna Balcerzyk
P.S. Dziękuję mojej studentce Agnieszce Kołodziej, która zainspirowała mnie opowieścią o odwrotnych okularach:)

Więcej informacji:
Sachse P et al. "The world is upside down" - The Innsbruck Goggle Experiments of Theodor Erismann (1883-1961) and Ivo Kohler (1915-1985). Cortex. 2017; 92: 222-232.
Obrazek z Cornsweet illusion pochodzi z książki „The Human Brain” Nolte J.
Inne ciekawe iluzje wraz z wyjaśnieniem ich mechanizmu można znaleźć na stronie http://www.michaelbach.de/ot/index.html